Bir dönem pasajlar, alışveriş meraklılarının uğrak noktalarıydı. Ancak şehirlerin büyümesi ve alışveriş merkezlerinin yükselişi ile pasajlar eski cazibesini kaybetti. Fakat hala "geçmişin alışveriş merkezleri" olarak nitelendirebileceğimiz bu pasajlar, tarihi ve canlı dükkânlarıyla renkli bir ortamı devam ettiriyor.
Van, bu özgün pasajlarına ev sahipliği yapan nadir yerlerden biridir. İsimleri Rus Pazarı, Avrupa Pazarı, İran Çarşısı, Mısır Çarşısı, Japon Pasajı ve Bağdat Pasajı gibi farklı ülke ve şehirleri anımsatan bu pasajlar, çeşitli kültürleri bir araya getiriyor. Ancak tekrar gözde mekânlara dönüşmelerine rağmen, pasaj esnafı ekonomik sıkıntılardan mustarip.
Bir zamanların ilk pasajı olan Büyük Rus Pazarı, hediyelik eşyalar, giyim ürünleri, gümüş, ahşap dekorasyon ve ev tekstili gibi ürünlerin satıldığı yerdir. Renkli dükkânlar arasında gezerken, dışarıdaki fiyatlara kıyasla daha uygun alışveriş yapma fırsatını yakalayabilirsiniz.
Rus Pazarı'nın adı, esnaf Sabahattin Şaman'a göre, burayı ilk kuranların Rus tüccarları olduğundan gelir. Ruslar, Van'a mal getirip satan bavul tüccarları olarak bilinirlerdi. Rus kadınları, mallarını burada satarak daha güvenilir ve sağlam ticaret yapmışlardır. Bu ticaretin ardından pasaj zamanla Rus Pazarı olarak anılmaya başlamıştır.
Japon Pasajı ise Van'ın başka bir ülke ismini taşıyan pasajıdır. Bu pasaj, ikinci el cep telefonu satan dükkanlara ve telefon tamircilerine ev sahipliği yapar. Vanlıların sıkça ziyaret ettiği bir yer olan Japon Pasajı, buluşma noktası olarak da işlev görür.
Pasajın adı hakkında bilgi veren pasaj başkanı Fesih Ergen, burada kullanılan ilk yürüyen merdiveni anlatır. Bu teknolojik yenilik nedeniyle pasaja Japon Pasajı adının verildiğini belirtir. Günümüzde cep telefonu satışı ve tamiri gibi teknolojik ürünlerin ön planda olduğu 150 dükkân bulunur.
Ekonomik zorluklarla mücadele eden Ergen, "İşler eskisi gibi değil. Ekonomi bizi de etkiliyor. Kiralar burada dışarıdakilere göre daha uygun, ancak yine de yüksek kira artışlarına izin vermiyoruz. İnsanlar zaten geçinme sıkıntısı yaşıyor. Yüksek kiralar altında ezilmemeleri gerektiğine inanıyoruz" şeklinde açıklama yapar.
Bir dönem yürüyen merdiven olarak kullanılan yapı, artık kullanılmıyor çünkü yüksek elektrik maliyetleri nedeniyle durdurulmuş. Cumhuriyet Caddesi ve Maraş Caddesi'nin kesiştiği noktada, sacdan yapılmış butik dükkanlardan oluşan pasaj bulunur.
İran Çarşısı, plastik atıklardan yapılmış ressamların tablolarını içeren Geri Dönüşüm Sokağı'na girilerek ulaşılır. Van'ı ziyaret edenler için ilgi çekici bir manzara sunan bu sokak, fotoğraf çekmek isteyenler için renkli bir deneyim sunar.
İran Çarşısı'nın hikayesi, eskiden İran'dan gelen ürünlerin satıldığı yer olarak bilinir. Pasajın adını taşıyan terzi Ali İhsan Dicle, İran'dan gelen tabak, çanak, kına, hurma ve kumaş gibi ürünlerin burada satıldığına dikkat çeker. Zamanla Türkiye'nin batısının aksine burada uygun fiyatlı kaliteli ürünlerin satıldığını söyler.
Mısır Çarşısı, ikinci el kitap satan sahhafların çoğunlukla bulunduğu bir pasajdır. Vanlılar tarafından "demir dükkânlar" olarak adlandırılan pasaj, metal dükkânlarıyla tanınır.
Bu pasajın ismi İstanbul'daki Mısır Çarşısı'na göndermedir ve pasajın esnafı hikayesini bilmemektedir. Bir sahaf dükkânını sık sık ziyaret eden sosyolog Osman Turgut, bu ismin İstanbul'daki Mısır Çarşısı'ndan ilham aldığını belirtir. Her ne kadar Van ve Mısır arasında tarihsel bir bağlantı olmasa da, pasajın adı böyle kalmıştır.
Avrupa Pazarı, çoğunlukla çeyiz ve ev tekstili ürünlerinin satıldığı bir pasajdır. Bu pasajın girişinde bir avlu ve ortasında bir çeşme bulunur.
Avrupa Pazarı, adıyla örtüşmeyen bir hikayeye sahiptir. Avrupa'dan gelen ürünlerin satıldığına dair değil, Avrupa'dan gelen turistlerin çekilmesi amacıyla bu ismin verildiğini belirten esnaf Hasan Kaya, eskiden Van'a daha çok turist geldiğini ancak artık durumun farklı olduğunu ifade eder. Van'ın sahibi olmadığını ve gerektiği gibi tanıtılmadığını söyleyerek ekler: "Van Gölü bile gerektiği gibi tanıtılmıyor, sahip çıkılmıyor."
Bağdat Pasajı ise daha çok emlakçılar ve düğünler için ses sistemi kiralayan dükkanlara ev sahipliği yapar. Bu pasajda ayrıca mobilya döşeme atölyesi de bulunur.
Pasajı inşa eden Siirtli Arap tüccarın, Arap kimliği nedeniyle pasaja Bağdat Pasajı adını verdiğine dair çeşitli düşünceler olsa da, asıl hikaye net değil. Ancak pasaj, bugün bile farklı alanlarda faaliyet gösteren dükkânlarla doludur.
Bu pasajların ve esnafın hikayeleri, Van'ın ticaret ve kültürel geçmişine ışık tutuyor. Eski cazibelerini kaybetmiş olsalar da, bu pasajlar hala tarih ve alışveriş deneyimini bir araya getiriyor.
