Özalp İlçesi 1869 yılında Mahmudiye adıyla bugünkü Saray ilçe merkezinde kurulmuştur. İlçe merkezi 1948 yılında bugünkü Özalp merkezine taşınmış ve burası İlçe merkezi hâline dönüştürülmüştür.
Özalp İlçe Merkezinin ismi ise şimdiki mahalle olan Kargalı'nın adı ile anılmaktaydı. Bu mahalle o tarihlerde köy teşkilatı durumundaydı. İlçe topraklarında Gürpınar sınırına yakın Akgöl bulunur.
Bölgede Kürtler, Urartular Persler, Bizanslılar, Emeviler, Selçuklular, Sökmenler, Moğollar, Karakoyunlular ve Akkoyunlular değişik zamanlarda hakimiyet kurmuşlardır. Özalp ilçe sınırları içinde halk arasında "gort" diye anılan harabelerde yapılacak kazılarla: tarihte bu yörede hüküm sürmüş medeniyetler hakkında daha gerçekçi bilgiler elde edilebilir.
1555 yılında kanuni sultan Süleyman'ın Safevilerin yenmesi ile bölge Osmanlıların hakimiyetine girmiştir. Eski ismi `Mahmudiye ``olan sonra ``Saray`olarak adlandırılan Özalp, 1869 yılında Hakkâri sancağına bağlanarak "Kaza" yapıldı.
1948 yılında ilçe merkezi Saray'dan Kargalı’ya taşındı ve yeni ilçe merkezine Özalp ismi verildi. İlçe merkezi taşınmadan önce köy hüviyetinde olan Kargalı bugün ilçe merkezinin güneyinde ve küçük Özalp çayının ayırdığı (Eskiden beri bu ad ile anılan) mahalleye isim olmuştur. İlçe 58 mahalleden oluşmaktadır.
ÖZALP'IN NEYİ MEŞHUR?
Özalp, Van'ın hayvancılık potansiyeli en yüksek olan ilçelerden biridir. Özalp'ta en fazla küçükbaş hayvan yetiştirilir. Akkaraman ve Morkaraman en fazla yetiştirilen koyun ırklarıdır. Van piyasasında en fazla satılan üç peynirden biri Özalp otlu peyniridir.
Van Özalp pastası, Özalp otlu peyniri, Özalp'da yapılan Van pastası, Özalp'da yapılan üzümlü Van pastası, Özalp'da yapılan Van Kürt köftesi ilçenin meşhur yemekleri arasında yer alır.
En çok tüketilen yemekler çiriş pilavı, tandırda Van balığı, kurut aşı, Kürt köftesi, keledoş, Acem köftesi, ayran aşı çorbasıdır.
Tatlı olarak Van pastası, Özalp pastası, kaşık tatlısı, eğdek tatlısı, çatal tatlısı yapılır. Özalp otlu peyniri tüketilen peynir çeşididir.
Özalp otlu peyniri hem taze hem de küplerde bekletilmiş olarak tüketilir. Kahvaltılarda Van çöreği yenir.
Koyun ve inek yoğurdu yapılmakta ve tüketilmektedir. Koyun yoğurdu taze tüketildiği gibi Van otlu peyniri gibi toprak altına gömülerek ve 5 ay toprak altında bırakılarak tüketilir. Otlu peynir gibi ticari amaçla değil sadece kendi aileleri için yapılır. Yoğurdu toprağın altına bırakılması hem bozulmamasını önler hem de tadının güzel olmasını sağlar.
Köylerde ekmek tandırlarda yapılır. Lavaş ekmeği ve tandır ekmeği yapılan ekmek çeşitlerindendir. Özalp çöreği tandırda yapılır. Bu çörek ekmek hamuruna koyun tereyağı eklenerek, üzerine yumurta akı ile karıştırılmış susam serpilerek tandırda pişirilmesi ile yapılır.
Kırdık, Özalp'ta yapılan yöresel bir yemektir. Hazırlanışı bir soğan küp küp şeklinde doğranır. Salça baharat sıvı yağ ile kavrulur kavrulduktan sonra doğranmış patates, mürdüm eriği, kayısı, siyah mercimek bulgur eklenir. Üstünü geçecek kadar su eklenir pişirilmeye bırakılır. Mercimekler daha önceden haşlanır öyle eklenir.
Tandırda Van balığı
Tandırda Van balığı, tandırda pişirilen balık yemeğidir. Van Gölü'nde yaşayan ve halk arasında Van balığı olarak adlandırılan endemik balık türü inci kefali balığından yapılır. Birçok yöntemle pişirilebilir. Tandıra yapıştırılarak pişirilebilir.
Bazende özel hazırlanmış aparatlara dizilerek tandırda ki közün üzerine bırakılıp pişirilir.
Tandırda Van Balığı / Tandırda Van İnci Kefali 20.01.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.
Kurut Aşı
Kurut aşı, kurut ile yapılan çorbadır. Yoğurt çorbasına benzer. Geleneksel Van mutfağında bulunur.
Kurut, yoğurttan ya da yayık altı ayranından yapılan ve uzun süre saklanabilen fermente bir süt ürünüdür. Özellikle kış aylarında pek çok yemeğin yapımında kullanılmaktadır.
Ana malzemeler et suyu, salça, tuz, sıvı yağ, kuru soğan, erişte, eritilmiş kurut, nane veya yaban nanesi, maydanoz, yeşil mercimek, sarımsaktır.