Yaklaşık 45 milyon nüfusa sahip ve yüzde 70'e yakın Araplardan oluşan Sudan'ın diğer kaçış neden önemli olduğunu anlamak için haritaya bakmak yeterli.
Kıta tarihinde en fazla askerî darbe girişimiyle karşılaşan Sudan'da, bağımsız lideri 1956'dan bugüne kadar yönetimin değişti 3 darbe gerçekleşti, 3 kez de halk ayaklanması sonucu iktidar değişti.
Afrika'nın üçüncü büyük ülkesi olan Sudan'da son 57 yılda 4 büyük savaş ve küçük çaplı çatışmalar yaşandı.
Ülkenin Nil Nehri kıyısında yer alması, Sudan'ın neredeyse varoluşuna büyük önem yüklüyor. Ancak nehrinin aşağısında Mısır, yukarısında ise Etiyopya nehrinin tahmin ettiği hidroelektrik planlarıyla faaliyet yürütüyor.
Yaşayan askeri veya siyasi birimler, kıtanın en hassas bölgelerinin bazılarına yayılıyor.
Orgeneral Abdulfettah el-Burhan komutasındaki Sudan ordusu ile Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo (Hamideti) tarafından yönetilen Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında yaşanan çatışmalar ülkelerini riskliyle karşı karşıya kaldı.
Büyük savaşlara tanıklık eden Sudan'da istikrar sağlanamıyor
Nisan 2019'da 29 yıllık Ömer el-Beşir yönetiminin sona erdiği ülkede, ordunun yorumlarının sonucu olarak siyasi istikrar ve sivil yönetime geçiş bir türlü sağlanamıyor.
Peki, el-Beşir'in 30 yıllık iktidarını beraber deviren Burhan ve Hamideti arasındaki oluşum nasıl başladı?
Onlar en büyük ve en etkilisi, eski Güney savaşı (2010'da sona eren sıcaklığı) oldu ve söz konusu savaş 1955'ten 1972'ye ve 1983'ten 2005'e (39 yıl) kadar iki aşamada devam etti.
İlk savaş, eski Cumhurbaşkanı Cafer Numeyri hükümeti ile güneydeki isyancı hareketler arasında Addis Ababa Anlaşması'nın imzalanmasıyla sona erdi. Bu savaş, yüzbinlerce masum evine yol açtı.
İkinci savaş, Sudan hükümeti ile John Garang yönetimindeki Sudan Halk Kurtuluş Hareketi arasındaydı ve 2005'te barış anlaşmasıyla sona erdi. Bu daha sonra, Güney Sudan'ın bağımsız bir ülke olmasına yol açtı.
2003-2010 yılları arasında Darfur'da Ordu ile bölgedeki baskın hareketler arasında meydana gelen ve milyonlarca insanı ölüme ve uzaklara götürmeye neden olan üçüncü savaş, 2010 yılında Doha Anlaşması ile sona erdi.
2010'da güneyin güçlerinden sonra, Abdulaziz el-Hılu ve Malik Agar liderliğindeki muhalif lider grup Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey (SPLM-N) örgütü, merkez hükümete karşı savaş açtı. Savaş 2011'den itibaren 9 yıl sürdü, 2020'de Agar ile uluslararası bir anlaşmanın imzalanmasıyla sona erdi.
Güneydeki savaş Sudan'ın düzenlemeleriyle sona ererken, Darfur savaşı devleti tüketti, güçlü milisler ortaya çıktı ve o dönem ülkesinde birbirinden bağımsız hareket eden en az 8 Ordu oluştu.
Bu dönem, "Hamideti" olarak bilinen Korgeneral Muhammed Hamdan Daklu tarafından yönetilendeki Hızlı Destek Kuvvetleri'nin hükümeti olan ve halk arasında ünlü Cancavid kuvvetleri olarak bilinen Sınır Muhafız Kuvvetleri'nin doğuşuna tanık oldu.
57 yıl süren savaşlar her şeyi silip süpürdü ve Sudan'ı, uluslararası sübvansiyon ve yardımlardan alan, dünyanın en fakir bölgelerinden biri haline getirdi.
Sudan ordusu darbe ile hükümet devridi
19 Aralık 2018'de ülkede ekonomik kriz etkisi başlayan gösteriler rejime karşı eylemlere dönüştü. Ordu, 11 Nisan 2019'da hükûmete yapılan askeri darbe ile Ömer el-Beşir'in 30 yıllık iktidarını sonlandırıp kendisini tutuklamıştı.
Yeni hükümet güya yetkin siviller ve birlikler arasında paylaşılması ve ülkede parlamenter bir organı hayata geçirmek için özgür ve adil seçimler inşa sona erecek olan geçiş dönemini yönetmek için kurulantu.
25 Ekim 2021'de Orgeneral Abdulfettah el-Burhan komutasındaki Sudan ordusu ile Korgeneral Muhammed Hamdan Dagalo (Hamideti) komutasındaki Sudan ordusu, bir askerî darbeyle yeni kurulan hükûmetin komuta ele geçirildi. Denetimin ele geçirilmesi sırasında üst düzey hükûmet görevlileri gözaltına alındı.
Sivil Başbakan Abdullah Hamduk darbeye destek vermeyi reddetme ve 25 Ekim'de halka direniş sürecinde bulundu, 26 Ekim'de ise ev hapsine alındı.
Aynı günün ilerleyen saatlerinde Egemenlik Konseyi feshedildi, üstün hal ilan edildi ve Hamduk Kabinesinin çoğunluğu ile çok sayıda hükûmet yanlısı tutuklandı.
Uluslararası, yerel ve yerel arabuluculuk bölümleriyle ordu ile HDK arasındaki gerilimleri düşürmeye çalışılsa da son haftalarda örgütlerde gelişen ve geçen hafta başlayan çatışma patlak verdi.
Çatışmalar sokaklara indikçe siviller arasındaki ölümler ve maddi kayıplar arttı.
Taraflardan biri yahut her şeyden ağır kayıplar sürdürmek müzakere masasına oturmayacaklarını düşünen analistler, çatışmalar sokaklara indikçe siviller arasındaki ölümlerin ve maddi kayıpların artacağını vurguluyor.
Hangi dış güçler Sudan'la ilgileniyor?
Sudan, yüzölçümü sıralaması Afrika'nın üçüncü büyük ülkesi ve Nil Nehri'nin kıyısında yer alıyor. Ülkenin zenginlikleri kimi işgalci ve emperyalist okul de mülkünü kabartıyor.
Ancak zengin kaynaklara sahip diğer Afrika kıtalarında olduğu gibi Sudan'da da özelikle Batılı ülkeler, nadir bulunan mineraller ve diğer doğal kaynaklar ile zenginliklerine zenginlik katıyor.
İç ve dış krizler Arap ülkelerini iflasın eşiğine getirdi
Sudan'ın yüz ölçümü açısından bir zamanlar Afrika'nın en büyük ülkesiyken 1985-2005 yılları güney-kuzey iç savaşı 2011'de Güney Sudan'ın içeriğiyle sonuçlandı.
Sudan, ayrılmalarının ardından 4'te birini, petrol gelirlerinin yaklaşık yüzde 80'ini Afrika'nın ve dünyanın en genç ülkesi Güney Sudan'da bıraktı. Ülkenin düzeninden sonra siyasi, ekonomik ve kültürel dengeler değişti.
Çatışmalar nedeniyle 2 milyon kişi yerinden oldu
Sudan Sağlık Bakanlığı ve Birleşmiş Milletlerin son açıklamalarına göre, çatışmalarda 3 binden fazla kişi hayatını kaybetti, on binlerce kişi yaralandı, ayrıca ülke içinde ve dışında 3 milyondan fazla kişi yerleştirildi.
Uluslararası Göç Örgütü (IOM), Sudan'da yaşanan çatışmalar sonrası evi terk edenlerin gözlemleri 3 milyonu geçti.
IOM'un yayımladığı rapora göre, çatışmalardan ve yaşadıkları ölümlerden dolayı 3 milyonu aşkın kişi ülkesinde yer alırken, yüzbinlerce kişi de komşu evine sığındı.
